ბათუმის სინაგოგა მდებარეობს მისამართზე: ვაჟა-ფშაველას ქ., 33.
ტელეფონი: +995 555 36 66 99
კოორდინატები: 41.647359, 41.634441
შენობა დგას წყნარ, ნათელ ქუჩაზე და გამოირჩევა თოვლივით თეთრი ფასადით გვერდითი კოშკებით. დავითის ვარსკვლავის ორნამენტი შენობას ადვილად ცნობადს ხდის. ფანჯრები მორთულია მოჩუქურთმებული დეკორატიული ელემენტებით და ნიმუშებით. ფანჯრის ღიობებში შეგიძლიათ იხილოთ ექვსქიმიანი ვარსკვლავები.
ფართო დარბაზში შესვლისას გრძნობ, როგორი თანამედროვე და ღიაა. თეთრი კედლები, კოშკების სვეტები და ღია ფერის ავეჯეულობა ამ ადგილის გულწრფელობას მატებს.
როცა ბათუმის ლურჯი ცა სინაგოგის მრგვალი ფანჯრებიდან იყურება და ფართო დარბაზი მზის შუქით არის სავსე, მთელი ოთახი თითქოს მის სხივებში ცურავს და უნიკალურ ამაღლებულ მდგომარეობას იწვევს.
ებრაული თემი ბათუმში მცირეა, მაგრამ მინიანი თითქმის ყოველთვის იკრიბება სალოცავად. აქ იმართება თორის კითხვა და იმართება ყველა ებრაული დღესასწაული, რიტუალი და ღონისძიება. სუკოტის დღესასწაულის დღეებში იდგმება სადღესასწაულო კარვები. როშ ჰაშანას შოფარს უბერავენ.
ლოცვებს ხელმძღვანელობს რაბი ზეევ მენდელსონი. მისი მეუღლე და თანაშემწე მუშის რაბანია.
ბათუმის ებრაული თემი ეწევა რელიგიურ, საგანმანათლებლო და საქველმოქმედო საქმეებს. დიდი ყურადღება ეთმობა ებრაელი ხალხის ისტორიასა და ტრადიციებს.
ჰესედის ორგანიზაცია სინაგოგის ეზოში ორსართულიანი შენობის მეორე სართულზე მდებარეობს და ძირითადად ქველმოქმედებით არის დაკავებული: მოხუცებისა და მარტოხელა ებრაელების მოვლა.
კოშერის რესტორანი მდებარეობს ბეიტ ჩაბადში, მაგრამ მისი მუშაობა არ არის მუდმივი. პირველი კოშერული რესტორანი Mendi’s ბათუმში 1995 წელს დაიწყო ფუნქციონირება.
სინაგოგის შენობა დააპროექტა არქიტექტორმა სემიონ ლვოვიჩ ვოლკოვიჩმა ჰააგის და ამსტერდამის სინაგოგების სტილში. მშენებლობა მიმდინარეობდა 1900-1904 წლებში.
ოფიციალურად, ებრაული თემი ბათუმში 1878 წლიდან არსებობს. მაშინ ორი თემი იყო – აშკენაზი (ევროპელი) ებრაელები და ქართველები.
იმ დღეებში აშკენაზ ებრაელებს არ ჰქონდათ საკუთარი კაპიტალური შენობა. ისინი შეიკრიბნენ ოსმალეთის იმპერიის ქვეშევრდომისგან ნაყიდ პატარა ხის სახლში.
1879 წელს პირველი ჩანაწერი გაკეთდა სალოცავ სახლში დაცულ პინკოსში (ჩანაწერების წიგნში).
სავარაუდოდ, 1880-იანი წლების დასაწყისში სინაგოგა გაიხსნა ქართველი ებრაელებისთვისაც.
1882 წელს, აღწერის მონაცემებით, ბათუმის 8671 მცხოვრებიდან 179 ებრაელი იყო. 1890 წლის აღწერით უკვე 862 ებრაელი იყო, ხოლო 1897 წლის აღწერის მიხედვით ქალაქის ყველა მცხოვრებიდან 28508 ებრაელების რაოდენობა იყო 1179 ადამიანი.
რა თქმა უნდა, ხის პატარა შენობა, რომელიც დაახლოებით 20 ადამიანზე იყო გათვლილი, აღარ იტევდა ყველას, ვისაც სურდა ლოცვაზე მისვლა.
ბათუმელმა ებრაელებმა სამჯერ მიმართეს მთავრობას ლოცვის სახლის ოფიციალურად გახსნის, მოგვიანებით კი კაპიტალური ქვის შენობის ასაგებად, მაგრამ მათი ყველა შუამდგომლობა არ დაკმაყოფილდა.
საბოლოოდ, 1899 წელს ბათუმელმა ებრაელებმა შუამდგომლობით მიმართეს სახელმწიფოს მეთაურს, იმპერატორ ნიკოლოზ II-ს. მათ სთხოვეს, რომ საკუთარი ხარჯებით აეშენებინათ საგუნდო სინაგოგის ქვის შენობა, რომელშიც ელოცათ იმპერატორთან ტახტის მემკვიდრის გაგზავნისთვის.
ებრაული თემის მიმართვა გადაეცა ვაჭარ ფსაროსის მეშვეობით, რომელმაც იგი გადასცა დედაქალაქის ბანკირებს, ისინი კი მინისტრს.
პეტიციის წაკითხვის შემდეგ, ნიკოლოზ II იმდენად აღელვებული იყო მიზეზით, რომ მან საკუთარი ხელით დაწერა: „ნებას ვაძლევ. ნიკოლოზი.” სინაგოგის მშენებლობის დასრულების წელს დაიბადა იმპერატორის მემკვიდრე ცარევიჩ ალექსეი.
ვარშავაში ბათუმის სინაგოგის გახსნით დამზადდა ვერცხლის თასი, რომელზეც ყველაზე დიდი შემომწირველების სახელები იყო ამოტვიფრული. თითოეულმა მათგანმა მინიმუმ 1000 მანეთი შეიტანა სინაგოგის მშენებლობაში. თასს თან ახლდა ექვსი ჭიქის ნაკრები.
აშკენაზთა სინაგოგა 1923 წლის მარტამდე ფუნქციონირებდა, რის შემდეგაც ახალმა მთავრობამ შენობა აჭარის კომუნისტურ ახალგაზრდულ კავშირს გადასცა. მასში განთავსებული იყო სპორტული საზოგადოება „დინამო“, აღიჭურვა სპორტული დარბაზი და იმართებოდა შეჯიბრებები.
1924 წელს ქართველმა ებრაელებმა მოახერხეს მათ მიერ შეძენილ შენობაში სინაგოგის გახსნა, რომელშიც 1940-იან წლებამდე ფუნქციონირებდა არალეგალური იეშივა.
1922-1928 წლებში ბათუმის რაბინი იყო ნ.-შ. სასონკინი.
1925–1929 წლებში ქალაქში ფუნქციონირებდა ოთხწლიანი ებრაული სკოლა.
1930-იანი წლების ბოლოს ეს სინაგოგაც დაიხურა.
მხოლოდ 1992 წელს დაუბრუნდა სინაგოგა ბათუმის ებრაელებს.
1998 წლის ნოემბრისთვის, აჭარის ხელისუფლების ზრუნვისა და ფინანსური დახმარების წყალობით, ასევე კერძო სპონსორების შემოწირულობებით, შენობის სრული რემონტი და რეკონსტრუქცია განხორციელდა და დიდებულ სინაგოგას დაუბრუნდა პირვანდელი საოცარი სახე. ბათუმელი ებრაელების ოცნება ახდა – სინაგოგამ კვლავ დაიწყო თავისი უშუალო ფუნქციის შესრულება.
სინაგოგის არონ კოდეშში განთავსებულია თორის ოთხი გრაგნილი. სამი მათგანი ყოფილი სინაგოგიდან გადმოიტანეს, მეოთხე კი თბილისის ებრაულმა სათვისტომომ შეწირა.
2011 წელს ბათუმის სინაგოგას კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის სტატუსი მიენიჭა.
2015 წელს რელიგიის საკითხთა სახელმწიფო სააგენტო „ქონებრივი და ფინანსური საკითხების შემსწავლელი სარეკომენდაციო კომისიის“ ანგარიშის საფუძველზე სინაგოგის შენობა ებრაული თემის საკუთრებაში გადავიდა.
მაგრამ 2001 წლისთვის ბათუმის ებრაული მოსახლეობა უკვე 100 კაცზე ნაკლებს შეადგენდა (1980-1990-იან წლებში ებრაელების მასობრივი გადასახლების გამო ისრაელში, აშშ-ში და სხვა ქვეყნებში). ემიგრაციის შედეგად ებრაელი მოსახლეობის დაახლოებით 80%-მა დატოვა ქალაქი.
ებრაული ცხოვრების აღდგენა ბათუმში 1980-იანი წლების ბოლოს დაიწყო. ემილ კრუპნიკის ინიციატივით შეიქმნა ებრაული ენის შემსწავლელი წრეები. ხოლო 1989 წელს დაარსდა საქართველო-ისრაელის ურთიერთობათა ასოციაციის ფილიალი, რომელსაც ხელმძღვანელობდა კრუპნიკი, რომელიც 1991 წელს გახდა ებრაული საკვირაო სკოლის დირექტორი. მან და მისმა დამ რივა კრუპნიკმა დიდი წვლილი შეიტანეს საქართველოში ებრაული ცხოვრების განვითარებაში.
ახლა მთელი მსოფლიოდან ასობით ებრაელი ჩამოდის ამ წმინდა ადგილზე, რათა ილოცონ სინაგოგაში რაბი ზეევთან და ადგილობრივ ებრაელებთან ერთად და გაეცნონ ადგილობრივი ებრაული თემის ისტორიას.
